به گزارش نسیم خنداب به نقل از دیار آفتاب؛ سال ۹۷ بود که شورای شهر اراک ۲۸ مهر ماه، سالروز صدارت میرزا تقی خان امیرکبیر را به عنوان روز اراک نامگذاری کرد، اقدامی در راستای یک اقدام ملی که یکی از اهداف آن در نظر گرفتن چشم‌انداز توسعه‌ای برای اراک عنوان شد.
اراک که با تقدیم مشاهیر و بزرگانی در حوزه های مختلف علمی، دینی و فرهنگی در طول تاریخ به مهد مفاخر کشور معروف است، محل تولد حدود یک چهارم از فرهیختگان کشور است و چند سالی است نامگذاری ۲۸ مهر ماه (سالروز صدارت امیرکبیر یکی از چهره های برجسته ی برخاسته از این دیار) به عنوان روز اراک، فرصتی برای معرفی هشتمین کلانشهر کشور به مردم است تا در پی آن توسعه همه جانبه شهر نیز اتفاق بیفتد.
این مشاهیر در زمینه‌های مذهبی، سیاسی، تاریخی، اجتماعی، عرفان، فلسفی و علوم نوین دارای مراتب عالی و تأثیرگذار بر کشور و جهان بوده‌اند که ازجمله این مشاهیر و مفاخر می‌توان به میرزا محمدتقی خان امیرکبیر، میرزا ابوالقاسم فراهانی، آقا نورالدین عراقی، آقا ضیاالدین عراقی، حاج آقا محسن عراقی، آیت الله محمدعلی اراکی، کربلایی کاظم ساروقی، علی اکبر خان فراهانی، دکتر محمد مهدی فولادوند، دکتر نیسانیان و دکتر محمد خزائلی اشاره کرد.
بزرگانی همچون عباس خان بادکوبه، عبدالله دوامی، استاد بزرگ موسیقی، آقا نورالدین عراقی، مرتضی قلی بیات، بهجت صدر (نقاش) احمد پارسا حاج میرزا علی نقی خان ملک(ملک التجار عراق عجم)، عباس سحاب پدر علم جغرافیای ایران، میرزا مهدی بدایع نگار، دولتمرد و ادیب دوره قاجار، ادیب الممالک، احمد ارجمندی، اجمد پزشکی، حاج ملا علی عراقی، محمد خزائلی، ابراهیم دهگان (مورخ و مصحح کتاب های تاریخ، یوسف شکرایی، میرزا حسین مدنی ، محمد یوسف مجد زرین قلم عراقی و بسیاری دیگر از علما و مشاهیر این آب و خاک عالم خیز اراک بودند.
امیرکبیر؛ صدارتی کوتاه و پر فروغ
میرزا «محمدتقی‌خان فراهانی» مشهور به «امیرکبیر» متولد روستای هزاوه در اراک و نخستین صدراعظم ایران در دوران ناصرالدین شاه بود که همواره در تاریخ ایران از او به عنوان مصلح و سازنده یاد شده است؛ صدراعظمی که پاسخ درایت و تلاش‌های او، برای اصلاح و نوسازی سیاست و جامعه ایران با قتل وی به دست عوامل دربار داده شد.
میرزا محمدتقی خان از ۲۸ مهر ۱۲۲۷ تا ۲۲ آبان ۱۲۳۰ خورشیدی در مقام صدارت عظمای دربار ناصری خدمات ارزنده‌ای انجام داد و بانی بسیاری از اصلاحات سیاسی و اجتماعی در این دوران بود.
امیرکبیر طی سال اما دست به اقدامات قابل تحسینی زد؛ وی دیوان خانه عدالت را که از پیش وجود داشت، توسعه داد و بر قدرت و کارایی آن افزود، اصلاحات امیرکبیر در زمینه فرهنگ و آموزش بسیار قابل توجه بود چراکه امیر بنیان‌گذار مدرسه دارالفنون بود که به فرمان او برای آموزش دانش و فناوری‌های نوین در تهران تاسیس شد. همچنین انتشار روزنامهٔ وقایع اتفاقیه از دیگر اقدامات نو و درخور تقدیر امیرکبیر است.
امیرکبیر برای اصلاح وضع نظامی ایران از هیچ کوششی فروگذار نکرد و حتی برای اصلاح سپاه ایران، منصب امیرنظامی را که در واقع رسیدگی به امور جنگ بود، خود بر عهده گرفت و در حوزه نظامی دست به اصلاحات و آموزش های تخصصی گسترده زد.
در دوران صدرات امیرکبیر به دلیل اقتدار او در مسایل سیاسی و تلاش او جهت التزام قدرت‌هایی چون انگلیس و روسیه به حفظ احترام، استقلال و آزادی ایران، علیه او توطئه‌های فراوانی صورت گرفت؛ توطئه‌هایی که در نهایت به عزل امیر و اندکی بعد به شهادت وی منجر شدند.
از عراق عجم و قلعه سلطان آباد تا اراک
از سده دوم اسلامی ناحیه میان همدان، ری و اصفهان عراق نامیده شد که بعدها برای تمایز با عراق عرب آن را عراق عجم نامیدند؛ عَراق معرب اراک است. اراک نسبت به بسیاری از شهرهای ایران، شهر جوانی محسوب می‌شود، این شهر در دوران قاجار بنیان گذاشته شده و کمی بیش از دو قرن قدمت دارد. نام شهر که ابتدا قلعه‌ای نظامی در کنار روستای کرهرود بود قلعه سلطان‌آباد، بعد سلطان‌آباد عراق و در سال ۱۳۱۶ خورشیدی به اراک تغییر نام داد.
بانی شهر اراک یوسف‌خان گرجی معروف به سپهدار بود که شهر را در طول چند سال و طبق برخی شواهد تاریخی با هزینه ای در حدود ۲۰۰٬۰۰۰ تومان ساخت؛ در شهر جدید تمامی تأسیسات شهری از قبیل قنات، حمام، آب‌انبار، مسجد، مدرسه، سقاخانه، بازار و ارگ حکومتی ساخته شد و با رونق‌گیری اقتصاد شهر و عبور راه‌آهن سراسری از شهر، مهاجرت به این منطقه نیز افزایش یافت.
از لحاظ گردشگری، قدمت بیشتر بناهای تاریخی اراک به دوره قاجار (فتحعلی شاه) بازمی‌گردد و از مهمترین صنایع دستی شهر، قالی اراک است که در گذشته اهمیت و اعتبار فراوانی داشته‌است و رقیب قالی کرمان بود.
پس از تصویب قانون ایالات و ولایات در سال ۱۳۲۵ قمری کشور به چهار ایالت و ۱۲ ولایت تقسیم شد و با اینکه برخی از ولایت ۲۳ گانه در ولایت‌های دیگر ادغام شدند، اما ولایت عراق همچنان باقی ماند.
طبق قانون تقسیمات کشور و وظایف فرمانداران و بخشداران (مصوب ۱۶ آبان ۱۳۱۶ خورشیدی)، اراک یکی از ۱۳ شهرستان استان شمال بود. سپس بر اساس قانون تقسیمات کشوری و وظایف فرمانداران و بخشداران (مصوب ۳ بهمن ۱۳۱۶ خورشیدی)، اراک در کنار زنجان جزو استان یکم قرار گرفت.
در سال ۱۳۲۶ خورشیدی همزمان با تشکیل استان مرکزی (به مرکزیت تهران)، شهر اراک نیز یکی از شهرهای این استان شد و در سال ۱۳۶۵ خورشیدی مرکز استان مرکزی از تهران به اراک منتقل شد. یک سال بعد از آن استان تهران از استان مرکزی جدا شد. از آن زمان تاکنون شهر اراک به عنوان مرکز استان مرکزی در تقسیمات کشوری شناخته می‌شود.
(ارگ حکومتی اراک)
معماری نوین اراک
شهر اراک از ابتدا با هدف شهرسازی و طبق یک اسلوب منظم شکل یافت که در آن تمام پیش بینی‌های لازم انجام گرفته بود. اراک از معدود شهرهای ایران است که طبق نقشه ساخته شده‌است.
بافت قدیم اراک بر اساس آخرین تحولات فنی شهرسازی عصر خود دارای ویژگی‌های با ارزشی بوده‌است. سلسله مراتبی بودن بخش خدمات و نیازمندی‌های عمومی، قطعه بندی منظم اراضی، بافت شطرنجی شهر، تقسیمات محله‌ای و تمایز محله‌ای مناسب، وجود بازار و عناصر وابسته آن به عنوان عامل موثر در حیات اقتصادی و اجتماعی شهر بوده‌است.
شهر اراک یکی از موفق ترین نمونه‌های شهرسازی در دوران قاجار بود. عوامل گوناگونی مانند موقعیت جغرافیایی، پس کرانه‌های حاصلخیز، قرار گرفتن در مسیر جاده اصلی، سابقه تولیدات صنعتی و صادراتی و برخورداری از استعدادهای مذهبی و علمی در کنار امنیت سبب رشد سریع شهری در اراک شد، به گونه‌ای که اندک زمانی پس از تأسیس، این شهر به مهمترین مرکز تولیدی تجاری و شهری ناحیه مرکزی ایران تبدیل شد.
اراک هم اکنون یکی از شهرهای صنعتی ایران است که از لحاظ گوناگونی محصولات صنعتی، نخستین، از لحاظ وجود صنایع مادر، دومین و به‌طور کلی یکی از چهار قطب صنعتی کشور محسوب می‌شود. این شهر به واسطه وجود صنایع مادر، تولید ۸۰٪ تجهیزات انرژی کشور، وجود بزرگترین کارخانه تولیدکننده آلومینیوم کشور، بزرگترین ماشین‌سازی کشور، بزرگترین واگن‌سازی و لوکوموتیوسازی خاورمیانه، بزرگترین کمباین‌سازی خاورمیانه، بزرگترین تولیدکننده ماشین‌آلات سنگین در خاورمیانه، بزرگترین تولیدکننده جرثقیل در خاورمیانه، بزرگترین تولیدکننده بنزین کشور و بزرگترین صنایع معدنی کشور، به‌عنوان پایتخت صنعتی ایران شناخته شده‌است و به همین دلیل البته یکی از آلوده‌ترین شهرهای ایران است.
جاذبه‌های طبیعی شهر اراک و مناطق گردشگری
تالاب و کویر میقان این تالاب درفاصله ۱۵کیلومتری شمال شرقی اراک بامساحت۱۱۰کیلومتر مربع واقع شده و دریاچه موجود آن به۱۸کیلومتر مربع می‌رسد.
این تالاب دارای ویژگی‌های بوم‌شناسی خاصی است، از جمله اینکه سالانه تعداد زیادی از پرندگان مهاجر را در خود جای می‌دهد که در میان آنها بعضی از گونه‌های نادر و حمایت شده دیده می‌شوند. به علت جمعیت بالای درنا در تالاب نسبت به زیستگاه‌های دیگر کشور، این تالاب اهمیت بیشتری پیدا کرده است.
تالاب میقان دارای بزرگترین منبع سولفات سدیم در کشور است. همچنین از نظر گردشگری، یکی از مراکز مهم طبیعت گردی و پرنده نگری کشور محسوب می‌شود، دراین تالاب قریب به ۱۶درصد از پرندگان کشور و ۵۲گونه گیاهی زیست می‌کنند و چاله‌های جمع آوری نمک دارای قدمت تاریخی است.
هفتاد قله این منطقه به مساحت ۹۷هزار و ۴۳۷هکتار در فواصل مکانی ۳۰کیلومتری در شمال خمین، ۱۵کیلومتری شمال غرب محلات، ۳۵کیلومتری شمال غرب دلیجان و ۲۵کیلومتری شرق اراک، جاده اصلی قم- اراک، روستای ابراهیم آباد، روستای شهسواران واقع شده است.
دره چکاب و سیبک از مهمترین دره‌های این منطقه هستند که به سبب در برداشتن چشمه‌هایی به همین نام به عنوان آبشخور مورد استفاده وحوش قرار می گیرد.
۴۱گونه گیاهی در این منطقه شناسایی شد و ۷۱گونه پرنده نیز وجود دارد و با استفاده از دوربین‌های تله ای نصب شده، برای نخستین‌بار در طول تاریخ حیات، این منطقه موفق به ثبت تصاویر پلنگ گردید.
وجود بیش از ۷۰کتیبه بر دل کوه متعلق به ۴۰۰سال پیش از میلاد نشان از ارزش زیستگاهی این منطقه دارد، منطقه نمونه گردشگری هفتاد قله با مساحت ۱۰۰۰هکتار در سال ۱۳۵۳ تحت حفاظت محیط زیست درآمده است.
دره گردو منطقه نمونه گردشگری دره گردو با وسعت ۱۰۰ هکتار در جنوب شهر اراک (جنوب شرقی دامنه کوه سرخه) قرار دارد و از آب و هوای مناسب، طبیعت بکر و مسیر دسترسی آسان برخوردار است.
روزانه و مخصوصا جمعه‌ها و روزهای تعطیل این مکان محل تفریح صدها ورزشکار و خانواده اراکی است. دره گردو در نزدیکی کوه سرخه قرار دارد و در سال ۱۳۸۵ خورشیدی توسط هیئت دولت به عنوان منطقه نمونه گردشگری تصویب شد.
جاذبه های تاریخی، فرهنگی و مذهبی شهر اراک
مجموعه تاریخی بازار اراک مجموعه تاریخی بازار اراک نیز نمونه ارزشمندی از شهرسازی اوایل قرن ۱۳ است و این بازار در زمان فتحعلی شاه قاجار (دومین شاه قاجار) در سال ۱۲۲۷ قمری توسط یوسف خان گرجی بنا شده است.
بام آن گنبدی بوده و با کاهگل پوشیده شده و در مرکز هر گنبد نورگیری تعبیه شده است که کار تهویه و نوررسانی را انجام می‌دهد، این مجموعه‌ی تاریخی‌اقتصادی با گذشت بیش از دو قرن، همچنان به‌عنوان قلب اقتصادی شهر اراک مطرح است، اگرچه در گذر زمان، دستخوش تغییراتی در شکل و ماهیت مشاغل و کاربری‌های آن شده، اما همچنان زنده و پویا است و در ابعاد مختلف اقتصادی و فرهنگی و گردشگری، حرف‌های زیادی برای گفتن دارد و به‌عنوان آخرین اثر معماری ایرانی در مرکز شهر اراک قد برافراشته است.
حمام چهارفصل، بزرگترین حمام ایران؛ حمام چهارفصل یکی از زیباترین آثار معماری و کاشی‌کاری ایران در قرون اخیر است که به واسطه‌ی تزئینات ویژه‌ی آن، اثری منحصربه‌فرد به شمار رفته و جذابیت های ویژه ای دارد.
نام چهارفصل برگرفته از تابلوهای کاشی‌کاری شده در چهار جهت حمام در بخش سربینه‌ی مردانه است که بنا بر شرایط مختلف فصول سال (فصل‌های چهارگانه) به تصویر کشیده شده است. روی این کاشی‌های لعاب‌دار، نقوشی از مناظر طبیعی، شکارگاه و… دیده می‌شود. این بنای تاریخی امروزه به صورت موزه، شامل دو بخش باستان شناسی و مردم شناسی درآمده است. گفته می شود تا اواخر دهه ۱۳۳۰ شمسی از این حمام استفاده می شده است.
مدرسه سپهداری “امام خمینی(ره)” در بافت قدیمی شهر اراک و جنب بازار اراک مسجد و مدرسه علمیه قرار گرفته که در زمان فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است.
ساخت و نوع معماری به کار رفته در ساخت گنبد، ایوان و حجره‌های اطراف و کاشی‌کاری‌ها اقتباسی از معماری صفوی است.
امامزاده ۷۲ تن ساروق این امامزاده در فراهان ۵۰کیلومتری شمال غرب اراک، شهرساروق قرار دارد که شکل کلی گنبدها با پلانی چهار ضلعی است و قدمت آن به قرن ششم و هفتم هجری قمری بر می‌گردد.
امامزاده محمدعابد(ع) امامزاده محمدعابد(ع) فرزند امام موسی کاظم(ع) است که در ۱۲کیلومتری شمال اراک و در مجاورت روستای مشهد میقان واقع شده و بنای این بقعه مربوط به دوره صفوی-قاجار و دارای پلان مربع شکل است.
میراث معنوی، صنایع دستی و سوغات
آثاری از شهر اراک تحت عنوان میراث معنوی شهر ستان اراک در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده که شامل تعزیه سیار اراک، علم گردانی هزاوه، چغچغه‌زنی انجدان،گیوه دوزی سنجان، حلوای تبق ابراهیم آباد اراک، پخت سنتی فتیر و کسمه اراک است.
گیوه دوزی سنجان گیوه‌دوزی از قدیمی‌ترین صنایع دستی شهر اراک است که به‌عنوان میراث معنوی ثبت شده است، همه مراحل تولید این پاپوش دستی و مواد اولیه آن نخ قالی و ضایعات چرم است.
به جز سوغاتی‌های خوراکی، محصولات دیگری، چون صنایع دستی در اراک وجود دارد که هنرمندان زحمت کش این منطقه آنها را تهیه می‌کنند. اگر سری به بازار قدیمی شهر بزنید در راسته‌های مختلف آن می‌توانید افرادی را ببینید که در حال کار روی این محصولات هستند. از مهمترین صنایع دستی اراک که می‌توانید به عنوان سوغاتی تهیه کنید می‌توان به گلیم بافی، فرش، تراش سنگ‌های قدیمی، تذهیب، مسگری و گیوه دوزی اشاره کرد که با گرفتن رنگ بوی فرهنگ محلی تولید می‌شود.
نان فتیر اراک؛ در همان ورودی‌های جاده اراک مغازه‌های زیادی را می‌بینید که در حال فروش نان‌های خاص و خوشمزه‌ای هستند که به آنها نان فتیر می‌گویند. این نان خوشمزه و مقوی از موادی، چون آرد، شکر، تخم مرغ و کنجد تهیه می‌شود که در طعم آن یک شیرینی بسیار ملایم را نیز حس می‌کنید. نان فتیر در برخی استان‌های دیگر کشورمان نیز طبخ می‌شود اما نان فطیر اراک بسیار خوشمزه است و گزینه های مورد توجه به عنوان سوغات اراک محسوب می‌شود.
انتهای پیام/
